Ông quê quán tại xã Đông Cường, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình. Ông từng theo học và tốt nghiệp Đại học Cảnh sát Nhân dân, được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam ngày 19 tháng 4 năm 1980.

Trước khi về công tác tại Bộ Công an, ông từng giữ chức Bí thư Đảng ủy, Giám đốc Công an tỉnh Thái Bình, hàm Đại tá.

Ngày 14 tháng 2 năm 2006, ông được bổ nhiệm làm Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Cảnh sát nhân dân, hàm Thiếu tướng.

Ngày 11 tháng 7 năm 2006, ông được bổ nhiệm kiêm chức Thủ trưởng Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an, thay Thiếu tướng Cao Ngọc Oánh, người bị thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng chỉ đạo cách chức vì bị cáo buộc đã tham dự "bữa ăn chạy án" vụ PMU 18.[1]

Ngày 28 tháng 1 năm 2008, ông giữ chức Tổng cục trưởng Tổng cục Cảnh sát nhân dân, Bộ Công an[2]. Trên cương vị này, ông giữ vai trò Chủ tịch Hội nghị Cảnh sát các nước ASEAN lần thứ 29 (ASEANAPOL-29) diễn ra từ 13 đến 15 tháng 5 năm 2009 tại Hà Nội.

Từ ngày 1 tháng 1 năm 2010, ông được chuyển sang làm Tổng cục trưởng Tổng cục Cảnh sát Phòng chống Tội phạm. Ngày 12 tháng 8 năm 2010, ông được bổ nhiệm chức vụ Thứ trưởng Bộ Công an.[3]

Ngày 18 tháng 1 năm 2011, ông được bầu làm Ủy viên Chính thức Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI.

Ngày 22 tháng 7 năm 2013, ông được thăng hàm Thượng tướng.[4]

Ông qua đời ngày 18 tháng 2 năm 2014 tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, Hà Nội do bệnh ung thư gan[5], chỉ một ngày sau khi Chính phủ công bố quyết định về tạm đình chỉ nhiệm vụ thứ trưởng Bộ Công an của ông do liên quan đến vụ án “làm lộ bí mật nhà nước”.